||om tat sat||

सुंदरकांड.
अथ दशमस्सर्गः

तत्र अवेक्षमाणो हनुमान् स्फाटिकं रत्न भूषितम् दिव्योपमम् मुख्यं शयनासनम् ददर्श॥ तत् शयनासनम् दांतकांचन चित्रांगैः वैडूर्यैश्च महार्हतरुणोफैतैः महाधनैः वरासनैः उपपन्नम् अस्ति॥ स तस्य एकतमे देशे अग्र्यमालाविभूषितम् ताराधिपसन्निभं पांडुरं छत्रं अपि ददर्श॥ तत् परमासनम् जातरूप परिक्षिप्तं चित्रभानु सम प्रभम् अशोकमालाविततम् अस्ति। तत् शयनासनं व्यालव्यजन हस्ताभिः वीज्यमानं विविधैः गंधैश्च जुष्टं वरधूपेण धूपितं अस्ति ॥ तत् शयनासनं परमास्तरणास्तीर्णम् आविकाजिन संवृतम् समंतात् दामभिः वरमाल्यानां उपशोभितम् अस्ति॥ तस्मिन् जीमूतसंकाशं प्रदीप्तोत्तमकुंडलम् महारजतवाससं लोहिताक्षं प्रसुप्तं महाबाहुं ददर्श॥

लोहितेन सुगंधिना चंदनेन अनुलिप्तांगं दिव्यैः अभरणैः वृतं सः रावणः संध्यारक्तं सतटिद्गणम् तोयदं इव अदृश्यत। सुरूपं कामरूपिणम् सः वृक्षवनगुल्माड्यं मंदरं इव तं प्रसुप्तं रावणं हनुमतः ददर्श ॥ रात्रौ क्रीडित्वा उपरतं वराभरणभूषितम् राक्षस कन्यानां प्रियं राक्षसानां सुखावहं प्रसुप्तं तं सः ददर्श॥ पीत्वा उपरतं च भास्वरं शयने प्रसुप्तं वीरं राक्षसाधिपं महाकपिः ददर्श॥

सः वानरर्षभः यथा नागं निः श्वसंतं रावणं आसाद्य परमोद्विग्नः सुभीतवत् अपासर्पत्॥महाकपिः अथ आरोहणम् आसाद्य वेदिकांतरं आश्रितः राक्षसशार्दूलं प्रेक्षते स्म॥ स्वपतः राक्षसेंद्रस्य शयनोत्तमम् यथा प्रस्रवणे संविष्टे महत् गंधिहस्तिनि इव अस्ति॥

तत्र हनुमान् कांचनांगनसन्नद्धौ विक्षिप्तौ इन्द्रध्वजौपमौ राक्षसेंद्रस्य भुजौ ददर्श। तौ भुजौ ऐरावत विषाणाग्रैः आपीडकृतव्रणौ वज्रोल्लिखितपीनांसौ विष्णुचक्रपरिक्षितौ स्म ॥

तस्मै पीनौ समसुजातांसौ संगतौ बलसंयुतौ सुलक्षननखांगुष्ठौ स्वंगुळीतल लक्षितौ तौ राक्षसाधिपस्य भुजौ ददर्श)॥ संहितौ परिघाकारौ करिकरौपमौ वृत्तौ पंचशीर्षा उरगौ इव शुभ्रे शयनौ विक्षिप्तौ तौ राक्षसाधिपस्य भुजौ अस्ति॥
सुशीतेन सुगंधिना शशक्षजतकल्पेन परार्थ्येन चंदनेन स्वनुलिप्तौ भुजौ उत्तमस्त्रीविमृदितौ गन्धोत्तमनिषेवितौ यक्ष किन्नर गंधर्व देव दानव राविणौ तौ भुजौ ददर्श॥ स कपिः तत्र तस्य बाहुः मंदरस्य अंतरे सुप्तौ रुषितौ महाही इव शयनसंस्थितौ अस्ति ॥तौ बाहुः अचल संकाशः सः राक्षसेश्वरः परिपूर्णाभ्यां ताभ्याम् भुजाभ्याम् शृंगाभ्यां मंदर इव शुशुभे॥

शयानस्य तस्य राक्षस सिंहस्य महामुखात् चूतपुन्नाग सुरभिः वकुळोत्तमसंयुक्तः मृष्टान्नरसंयुक्तः पानगंध पुरस्सरः विनिःश्वासः निश्चक्राम। तत् गृहं पूरयन्निव अस्ति॥

हनुमतः मुक्तामणिविचित्रेण कांचनेन अपवृतेन मकुटेन विराजितम् कुण्डलोज्ज्वलिताननम् रक्तचंदन दिग्धेन हारेण शोभिना पीनायत विशालेन वक्षसा अभिविराजितम् पाण्डुरेण अपविद्धेन क्षौमेण क्षतजेक्षणाम् महार्हेण पीतेन उत्तमवाससा सुसंवीतम् तं रावणम् ददर्श ॥ माषराशीप्रतीकाशं भुजंगवत् निःश्वसंतं महति गांगे तोयान्ते प्रसुप्तं कुंजरं इव प्रसुप्तं तं रावणं ददर्श॥ चतुर्भिः दीपैः दीप्यमाना चतुर्दिशम् विद्युत् गणैः प्रकाशीकृत मेघं इव अस्ति ॥तत्र रावणम् प्रकाशीकृत सर्वांगं तं ददर्श॥ सुमहात्मनः पादमूलगताः पत्नीश्च सप्रियभार्यस्य रक्षः पतेः गृहे ददर्श॥ हरियूथपः शशिप्रकाशवदनाः चारुकुण्डलभूषिताः अम्लानमाल्याभरणाः रावणभार्याः तां ददर्श॥

हरिः नृत्तवादित्रकुशलाः राक्षसेंद्र भुजांकगाः वराभरणधारिण्यः निषण्णाः , श्रवणांतेषु योषितं वज्रवैढूर्यगर्भाणि तापनीयानि कुण्डलानि अंगदानिच तां रावण पत्नीं ददर्श॥ ते ललितकुण्डलैः चंद्रोपमैः शुभैः वक्त्रैः तत् विमानं तारगणैः नभः इव विरराज॥

ते मदव्यायामखिन्नाः तनुम्मध्यमाः ताः राक्षसेंद्रस्य योषिताः तेषु तेषु अवकाशेषु प्रसुप्ताः॥अन्या नृत्तशालिनी वरवर्णिनी कोमलैः अंगहारैः तथैव विन्यस्त शुभ सर्वांगी प्रसुप्ता ॥ वीणां परिष्वज्य प्रसुप्ता कचित् महानदीप्रकीर्णा पोतं आश्रिता नळिनी इव संप्रकासते॥अन्याः असितेक्षणा कक्षगतेनैव मण्ड्डुकेन प्रसुप्ता इव वत्सला बालपुत्रा भामिनी इव भाति योषितां ददर्श॥

तत्र चारुसर्वांगी शुभस्तनी भामिनी चिरस्य रमणं लब्ध्वा पटहं परिष्वज्येव पीड्य शेते भामिनी ददर्श॥ कमललोचना काचित् वंशम् परिष्वज्य रहः प्रियतमम् गृह्य सकामा कामिनी इव सुप्ता कामिनीं ददर्श॥ नृत्तशालिनी अन्या विपंचीं परिगृह्य नियता सहकांता इव भामिनी व निद्रावशम् अनुप्राप्ता भामिनीं ददर्श॥ मत्तलोचना अन्या कनकसंकाशैः मृदुपीनैः मनोहरैः अंगैः मृदंगं परिपीड्य प्रसुप्ता ॥ काचित् नारी अनिंद्या कृशोदरी मदकृत श्रमा भुजपार्स्वान्तरस्थेन कक्षगेन पणवेन सह सुप्ता॥आसक्तडिण्डिमा अन्या डिण्डिमं परिगृह्य तौणं वत्सं उपगृह्य इव सुप्ता॥ कमलपत्राक्षी कचित् नारी अम्बरम् भुजसंयोग पीडितम् कृत्वा मदमोहिता प्रसुप्ता॥कलशीं अपविध्य प्रसुप्ता अन्या भामिनी वसंते परिमार्जिता पुष्पशबला मालेव भाति ॥

काचित् अबला पाणिभ्यां सुवर्णकलशोपमौ कुचौ उपगुह्य निद्राबलपराजिता सुप्ता॥कमलपत्राक्षी पूर्णेंदुसदृशानना अन्या मदविह्वला सुश्रोणीम् अन्यां आलिंग्य प्रसुप्ता॥वरस्त्रियः विचित्राणि आतोद्यानि परिष्वज्य कामिन्यः कामुकानिव कुचैः निपीड्य सुप्ता॥

स कपिः तासां एकान्त विन्यस्ते शुभे शयने शयानम् रूपसंपन्नाम् स्त्रियम् ददर्श॥ मुक्तामणि समायुक्तैः भूषणैः सुविभूषितां तत् स्वश्रिया तत् भवनोत्तमम् विभूषयंतीं इव गौरीं कनकवर्णाभाम् इष्टां अंतःपुरेश्वरीम् चारुरूपिणीम् तत्र शयानां मंडोदरीं ददर्श॥

महाबाहुः स मारुतात्मजः भूषितं तां दृष्ट्वा रूपयौव्वनसंपदा सीता इति तर्कयामास। हरियूथपः महता हर्षेण युक्तः ननन्द॥ ततः हनुमान् आस्फोटयामास पुच्छम् चुचुंब चिक्रीड जगौ जगाम स्वाम् कपीणां प्रकृतीं निदर्शयन् स्तंभान् आरोहन् निपपात॥

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे दशमस्सर्गः॥

***************************************

సుందరకాండ.
అథ దశమస్సర్గః

తత్ర అవేక్షమాణో హనుమాన్ స్ఫాటికం రత్న భూషితమ్ దివ్యోపమమ్ ముఖ్యం శయనాసనమ్ దదర్శ|| తత్ శయనాసనమ్ దాంతకాంచన చిత్రాంగైః వైడూర్యైశ్చ మహార్హతరుణోఫైతైః మహాధనైః వరాసనైః ఉపపన్నమ్ అస్తి|| స తస్య ఏకతమే దేశే అగ్ర్యమాలావిభూషితమ్ తారాధిపసన్నిభం పాండురం ఛత్రం అపి దదర్శ|| తత్ పరమాసనమ్ జాతరూప పరిక్షిప్తం చిత్రభాను సమ ప్రభమ్ అశోకమాలావితతమ్ అస్తి| తత్ శయనాసనం వ్యాలవ్యజన హస్తాభిః వీజ్యమానం వివిధైః గంధైశ్చ జుష్టం వరధూపేణ ధూపితం అస్తి || తత్ శయనాసనం పరమాస్తరణాస్తీర్ణమ్ ఆవికాజిన సంవృతమ్ సమంతాత్ దామభిః వరమాల్యానాం ఉపశోభితమ్ అస్తి|| తస్మిన్ జీమూతసంకాశం ప్రదీప్తోత్తమకుండలమ్ మహారజతవాససం లోహితాక్షం ప్రసుప్తం మహాబాహుం దదర్శ||

లోహితేన సుగంధినా చందనేన అనులిప్తాంగం దివ్యైః అభరణైః వృతం సః రావణః సంధ్యారక్తం సతటిద్గణమ్ తోయదం ఇవ అదృశ్యత| సురూపం కామరూపిణమ్ సః వృక్షవనగుల్మాడ్యం మందరం ఇవ తం ప్రసుప్తం రావణం హనుమతః దదర్శ || రాత్రౌ క్రీడిత్వా ఉపరతం వరాభరణభూషితమ్ రాక్షస కన్యానాం ప్రియం రాక్షసానాం సుఖావహం ప్రసుప్తం తం సః దదర్శ|| పీత్వా ఉపరతం చ భాస్వరం శయనే ప్రసుప్తం వీరం రాక్షసాధిపం మహాకపిః దదర్శ||

సః వానరర్షభః యథా నాగం నిః శ్వసంతం రావణం ఆసాద్య పరమోద్విగ్నః సుభీతవత్ అపాసర్పత్||మహాకపిః అథ ఆరోహణమ్ ఆసాద్య వేదికాంతరం ఆశ్రితః రాక్షసశార్దూలం ప్రేక్షతే స్మ|| స్వపతః రాక్షసేంద్రస్య శయనోత్తమమ్ యథా ప్రస్రవణే సంవిష్టే మహత్ గంధిహస్తిని ఇవ అస్తి||

తత్ర హనుమాన్ కాంచనాంగనసన్నద్ధౌ విక్షిప్తౌ ఇన్ద్రధ్వజౌపమౌ రాక్షసేంద్రస్య భుజౌ దదర్శ| తౌ భుజౌ ఇరావతవిషాణాగ్రైః ఆపీడకృతవ్రణౌ వజ్రోల్లిఖితపీనాంసౌ విష్ణుచక్రపరిక్షితౌ స్మ ||

తస్మై పీనౌ సమసుజాతాంసౌ సంగతౌ బలసంయుతౌ సులక్షననఖాంగుష్ఠౌ స్వంగుళీతల లక్షితౌ తౌ రాక్షసాధిపస్య భుజౌ దదర్శ)|| సంహితౌ పరిఘాకారౌ కరికరౌపమౌ వృత్తౌ పంచశీర్షా ఉరగౌ ఇవ శుభ్రే శయనౌ విక్షిప్తౌ తౌ రాక్షసాధిపస్య భుజౌ అస్తి||
సుశీతేన సుగంధినా శశక్షజతకల్పేన పరార్థ్యేన చందనేన స్వనులిప్తౌ భుజౌ ఉత్తమస్త్రీవిమృదితౌ గన్ధోత్తమనిషేవితౌ యక్ష కిన్నర గంధర్వ దేవ దానవ రావిణౌ తౌ భుజౌ దదర్శ|| స కపిః తత్ర తస్య బాహుః మందరస్య అంతరే సుప్తౌ రుషితౌ మహాహీ ఇవ శయనసంస్థితౌ అస్తి ||తౌ బాహుః అచల సంకాశః సః రాక్షసేశ్వరః పరిపూర్ణాభ్యాం తాభ్యామ్ భుజాభ్యామ్ శృంగాభ్యాం మందర ఇవ శుశుభే||

శయానస్య తస్య రాక్షస సింహస్య మహాముఖాత్ చూతపున్నాగ సురభిః వకుళోత్తమసంయుక్తః మృష్టాన్నరసంయుక్తః పానగంధ పురస్సరః వినిఃశ్వాసః నిశ్చక్రామ| తత్ గృహం పూరయన్నివ అస్తి||

హనుమతః ముక్తామణివిచిత్రేణ కాంచనేన అపవృతేన మకుటేన విరాజితమ్ కుణ్డలోజ్జ్వలితాననమ్ రక్తచందన దిగ్ధేన హారేణ శోభినా పీనాయత విశాలేన వక్షసా అభివిరాజితమ్ పాణ్డురేణ అపవిద్ధేన క్షౌమేణ క్షతజేక్షణామ్ మహార్హేణ పీతేన ఉత్తమవాససా సుసంవీతమ్ తం రావణమ్ దదర్శ || మాషరాశీప్రతీకాశం భుజంగవత్ నిఃశ్వసంతం మహతి గాంగే తోయాన్తే ప్రసుప్తం కుంజరం ఇవ ప్రసుప్తం తం రావణం దదర్శ|| చతుర్భిః దీపైః దీప్యమానా చతుర్దిశమ్ విద్యుత్ గణైః ప్రకాశీకృత మేఘం ఇవ అస్తి ||తత్ర రావణమ్ ప్రకాశీకృత సర్వాంగం తం దదర్శ|| సుమహాత్మనః పాదమూలగతాః పత్నీశ్చ సప్రియభార్యస్య రక్షః పతేః గృహే దదర్శ|| హరియూథపః శశిప్రకాశవదనాః చారుకుణ్డలభూషితాః అమ్లానమాల్యాభరణాః రావణభార్యాః తాం దదర్శ||

హరిః నృత్తవాదిత్రకుశలాః రాక్షసేంద్ర భుజాంకగాః వరాభరణధారిణ్యః నిషణ్ణాః , శ్రవణాంతేషు యోషితం వజ్రవైఢూర్యగర్భాణి తాపనీయాని కుణ్డలాని అంగదానిచ తాం రావణ పత్నీం దదర్శ|| తే లలితకుణ్డలైః చంద్రోపమైః శుభైః వక్త్రైః తత్ విమానం తారగణైః నభః ఇవ విరరాజ||

తే మదవ్యాయామఖిన్నాః తనుమ్మధ్యమాః తాః రాక్షసేంద్రస్య యోషితాః తేషు తేషు అవకాశేషు ప్రసుప్తాః||అన్యా నృత్తశాలినీ వరవర్ణినీ కోమలైః అంగహారైః తథైవ విన్యస్త శుభ సర్వాంగీ ప్రసుప్తా || వీణాం పరిష్వజ్య ప్రసుప్తా కచిత్ మహానదీప్రకీర్ణా పోతం ఆశ్రితా నళినీ ఇవ సంప్రకాసతే||అన్యాః అసితేక్షణా కక్షగతేనైవ మణ్డ్డుకేన ప్రసుప్తా ఇవ వత్సలా బాలపుత్రా భామినీ ఇవ భాతి యోషితాం దదర్శ||

తత్ర చారుసర్వాంగీ శుభస్తనీ భామినీ చిరస్య రమణం లబ్ధ్వా పటహం పరిష్వజ్యేవ పీడ్య శేతే భామినీ దదర్శ|| కమలలోచనా కాచిత్ వంశమ్ పరిష్వజ్య రహః ప్రియతమమ్ గృహ్య సకామా కామినీ ఇవ సుప్తా కామినీం దదర్శ|| నృత్తశాలినీ అన్యా విపంచీం పరిగృహ్య నియతా సహకాంతా ఇవ భామినీ వ నిద్రావశమ్ అనుప్రాప్తా భామినీం దదర్శ|| మత్తలోచనా అన్యా కనకసంకాశైః మృదుపీనైః మనోహరైః అంగైః మృదంగం పరిపీడ్య ప్రసుప్తా || కాచిత్ నారీ అనింద్యా కృశోదరీ మదకృత శ్రమా భుజపార్స్వాన్తరస్థేన కక్షగేన పణవేన సహ సుప్తా||ఆసక్తడిణ్డిమా అన్యా డిణ్డిమం పరిగృహ్య తౌణం వత్సం ఉపగృహ్య ఇవ సుప్తా|| కమలపత్రాక్షీ కచిత్ నారీ అమ్బరమ్ భుజసంయోగ పీడితమ్ కృత్వా మదమోహితా ప్రసుప్తా||కలశీం అపవిధ్య ప్రసుప్తా అన్యా భామినీ వసంతే పరిమార్జితా పుష్పశబలా మాలేవ భాతి ||

కాచిత్ అబలా పాణిభ్యాం సువర్ణకలశోపమౌ కుచౌ ఉపగుహ్య నిద్రాబలపరాజితా సుప్తా||కమలపత్రాక్షీ పూర్ణేందుసదృశాననా అన్యా మదవిహ్వలా సుశ్రోణీమ్ అన్యాం ఆలింగ్య ప్రసుప్తా||వరస్త్రియః విచిత్రాణి ఆతోద్యాని పరిష్వజ్య కామిన్యః కాముకానివ కుచైః నిపీడ్య సుప్తా||

స కపిః తాసాం ఏకాన్త విన్యస్తే శుభే శయనే శయానమ్ రూపసంపన్నామ్ స్త్రియమ్ దదర్శ|| ముక్తామణి సమాయుక్తైః భూషణైః సువిభూషితాం తత్ స్వశ్రియా తత్ భవనోత్తమమ్ విభూషయంతీం ఇవ గౌరీం కనకవర్ణాభామ్ ఇష్టాం అంతఃపురేశ్వరీమ్ చారురూపిణీమ్ తత్ర శయానాం మండోదరీం దదర్శ||

మహాబాహుః స మారుతాత్మజః భూషితం తాం దృష్ట్వా రూపయౌవ్వనసంపదా సీతా ఇతి తర్కయామాస| హరియూథపః మహతా హర్షేణ యుక్తః ననన్ద|| తతః హనుమాన్ ఆస్ఫోటయామాస పుచ్ఛమ్ చుచుంబ చిక్రీడ జగౌ జగామ స్వామ్ కపీణాం ప్రకృతీం నిదర్శయన్ స్తంభాన్ ఆరోహన్ నిపపాత||

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే దశమస్సర్గః||

||Om tat sat||